Order of Malta

Met de goedkeuring van de statuten door toenmalig Grootmeester Galeazzo Von Thun and Hohenstein en de Soevereine Raad is de Associatie Nederland op 20 januari 1911 een feit.  

Directe aanleiding voor de oprichting vormt de stichting van de protestantse Johanniter Orde in 1909. Het initiatief hiervoor lag bij prins Hendrik, echtgenoot van koningin Wilhelmina, die als hertog van Mecklenburg lid van de Duitse Balije Brandenburg was. Rooms-katholieke edelen vinden dat zij niet bij de protestanten kunnen achterblijven; vijf van hen organiseren zich met als doel ook een katholieke ridderlijke orde op te richten. Ondanks de obstakels wat betreft toelatingscriteria  slagen zij daarin en vormen tevens het eerste kapittel.

In feite gaat het hier om een heroprichting van een Nederlandse afdeling van de Orde van Malta. Vanaf de middeleeuwen tot einde zestiende eeuw behoorde deze bij het Duitse Prioraat Heitersheim. Na de afzwering van Philips II in 1581 werden de goederen van de Orde in Nederland verbeurd verklaard en gingen merendeels verloren. Sommige kregen nieuwe eigenaren zoals het Catharina Gasthuis (het huidige Catharijneconvent) in Utrecht dat in de zeventiende eeuw verdween.     

Tijdens de Eerste Wereldoorlog (WO-I, 1914 – 1918) zet de Orde van Malta in Nederland zich direct op de kaart als partner van het Nederlandse Rode Kruis. Met het verleden als militaire hospitaalorde en dankzij de reputatie op het gebied van ziekenzorg in Duitsland en Oostenrijk vormt WO-I een belangrijke katalysator. Via vrijwillige katholieke hulpverlening in oorlogstijd vult de Orde niet alleen een gat in de markt: deze werd tevens haar core business.  Enthousiast ontplooit zij tal van hulpacties , zowel tijdens de oorlog als daarna. In het Interbellum staat alles op een veel lager pitje, maar kijkt men wel wat meer over de grenzen. Uiteraard onderhoudt de Orde innige banden met de rooms-katholieke kerk. Ondanks het chronisch geldgebrek verwerft zij in 1919 een eigen pand, het Maltezerhuis genoemd, in Utrecht. Hoewel enkele ordeleden een rol spelen in de katholieke emancipatie, heeft de Orde van Malta in Nederland na 1920 beperkte maatschappelijke relevantie. Met haar veertig veelal oudere leden lukt het niet als groep deze emancipatie zichtbaar te maken. Toch streeft het kapittel daarnaar; de Orde van Malta in Nederland moet dus blijven bestaan, ook tijdens de Tweede Wereldoorlog. Dat lukt, er is zelfs energie voor enkele hulpacties kort daarna. Na de totstandkoming van de nieuwe constitutie voor de Orde van Malta tussen 1950 en ’60 wil het kapittel meer aandacht voor de spiritualiteit van de Orde en geestelijke verdieping van de ridders, een kwestie die ook internationaal speelt.

Vanaf eind jaren zestig verandert het maatschappelijk bestel zienderogen. Geholpen door moderne media en grotere mobiliteit, wordt Nederland overspoeld met nieuwe opvattingen. Lossere omgangsvormen zijn hiervan onder andere het gevolg, maar ook ingrijpende veranderingen in normen en waarden op het gebied van geloof en zeden. Binnen de kerk in Nederland leiden de veranderingen tot onrust en tegenstellingen, die ook in de Orde doorwerken.

Positief is de grotere aandacht voor oecumene.  De Orde van Malta in Nederland zoekt intensiever contact met andere ridderlijke orden, zoals de Johanniter Orde in Nederland en de Ridderlijke Duitsche Orde Balije van Utrecht . Enkele kapittelleden zetten dit enthousiast in en steken veel energie in de hoogstnoodzakelijke ledenwerving.

Ook de banden met collega-associaties in Europa worden aangehaald. Met name ter verbetering van de samenwerking bij hulpverlening in noodgebieden en medicijnvoorziening in rampgebieden. In Rome bepleit men gezamenlijk voor internationalisering van het centrale bestuur en hervorming van de Soevereine Raad.

‘Wil het achtpuntige kruis van onze Orde méér betekenen dan een statussymbool, een versiersel dat lieden van onze stand nu eenmaal toekomt, dan zal van de leden méér persoonlijk engagement vereist worden’, aldus de kanselier in 1975. Een uitspraak die nieuwe inspiratie en activiteiten op spiritueel gebied inluidt. Zoals het eerste Gespreksweekend in Heeswijk waar zowel Ordeleden als jongeren op af komen en de Maljoh zal worden opgericht. Dit is ook het tijdperk waarin een aantal andere activiteiten zijn beslag krijgt: de eerste bedevaart naar Lourdes in 1980, deelname aan en organisatie van de Internationale Zomerkampen voor gehandicapte jongeren, de Nationale Zomerkampen voor gehandicapte jongeren. In 1991 kan het Johannes Hospitium in Vleuten zijn deuren openen. Vrijwel al deze, en ook komende activiteiten gaan in samenwerking met de Johanniter Orde in Nederland waar de contacten steeds hechter mee worden.  

Rond de eeuwwisseling zijn er grote inspanningen nodig om de idealen van een religieuze Orde op eigentijdse wijze vorm te kunnen geven. Dat betekent ook meer aandacht voor spiritualiteit  en geloofsverdieping voor jong én oud. De Orde weet zich te professionaliseren, zowel wat betreft de eigen organisatie – met name het vrijwilligersbeleid – als de activiteiten. Ook de fondsenwerving ter financiering van de projecten wordt steeds belangrijker. Mede geïnspireerd door modernisering en uniformering van de zijde van het Grootmagistraat in Rome voert ook de Orde in Nederland een aantal vernieuwingen door. Ook is er vanaf 2005 een professioneel secretariaat, gevestigd in het Maltezerhuis in Utrecht. De internationale contacten nemen toe en binnen Nederland intensiveren adelsbrede samenwerkingsverbanden.

Bij de viering in 2011 van het honderdjarig bestaan van de Orde van Malta in Nederland verschijnt een fraai Eeuwfeestboek met daarin de geschiedenis vanaf de oprichting in 1911 met veel aandacht voor de activiteiten van de Orde. Vooruitkijkend is ‘revitalisatie’ van de Orde het sleutelwoord. Daar valt allereerst de uitdaging onder om vrijwilligers blijvend te betrekken bij de vele activiteiten, ook op spiritueel gebied. Maar ook het verlagen van de drempel voor jonge leden. Of, in de woorden van de voorzitter: ’Waar het vroeger veelal een automatisme was dat zonen en dochters lid werden van de Orde, is dat tegenwoordig veel meer een bewuste keuze. Wij moeten dus een goed imago en een sterke uitstraling hebben die de jeugd aanspreekt. Uiteraard met behoud van onze waarden.”

Voorjaar 2013 viert de Orde het 900 jarig bestaan van de Pauselijke erkenning in Rome. Onder de ruim 4.500 Ordeleden vanuit de hele wereld bevinden zich meer dan dertig Ordeleden vanuit Nederland, waarmee de band met de Orde wereldwijd en die met de Moederkerk wordt onderstreept.

Met een plechtige mis in de Nicolaas Basiliek in Amsterdam gevolgd door een feestelijk diner viert de Orde in 2016 uitbundig haar honderdvijfjarig bestaan. In 2022 is – een jaar later dan gepland vanwege Corona – de 110e dies gevierd in Zeist.