Order of Malta

Na de verdrijving uit het Heilige Land eind twaalfde eeuw verliest de Orde haar omvangrijke grondbezit – en daarmee een enorme inkomstenbron – in het Midden Oosten. Maar ook daarbuiten beheren Orderidders bezittingen, bijvoorbeeld in Oostenrijk en het Duitse Rijk. Deze zouden steeds belangrijker worden.

Om die bezittingen goed te beheren is de Orde van Malta vanaf de vroege dertiende eeuw tot einde achttiende eeuw bestuurlijk verdeeld in de ‘linguae’ (tongen, taalgroepen: Provence, Auvergne, Frankrijk, Italië, Aragon (Navarra), Engeland (inclusief Schotland and Ierland) en Duitsland. In 1492 splitsten Castilië en Portugal zich af van de Tong van Aragon, waarmee er een achtste Tong was. ). Alle linguae werden bestuurd door meesters (ridders, ambtenaren van de Grootmeester).

Elk van deze gebieden kende één of meer grootprioraten (prioraat is oorspronkelijk de naam voor het ambtsgebied van een kloosteroverste ofwel prior of priores), alle weer onderverdeeld in balijen, commanderijen en ‘camerae’ met aan het hoofd ‘baliers’ (in het Nederlands ‘baljuw’) en commandeurs (ridders en kapelaans). Tot de Duitse Tong behoren lange tijd naast Duitsland ook Oostenrijk, Denemarken, Noorwegen en Zweden maar ook Bohemen, Hongarije en Polen. Onder de meester van het Grootprioraat Duitsland vallen tevens twaalf commanderijen (niet te verwarren met de huidige commanderijen en camerae in de Nederlanden.

Eind zestiende eeuw gaat Joachim II, Keurvorst van Brandenburg en Grootprior van de Balije Brandenburg (behorend tot het Grootprioraat Duitsland) over tot het Lutheranisme en met hem de Balije. Toch voldoet de Balije tot ver in de zeventiende eeuw  haar financiële verplichtingen jegens de Orde. Als er een rooms-katholieke ‘Herrenmeister’ wordt benoemd moet deze vooraf beloven dat de Balije protestants zal blijven. In 1648, bij de Vrede van Westfalen / Münster (en het einde van de Tachtigjarige Oorlog), worden naast de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden ook Zweden en Brandburg onafhankelijk en protestants. En in het in het protestantse deel van Duitsland gaan alle Maltezer goederen verloren. Als Frederik de Grote in 1763 de Balije Brandenburg weer met de Orde wil verenigen verbiedt de paus dit omdat het een ‘ketterse’ Balije is.

Het verlies van het eiland Malta in 1798 luidt niet alleen een periode van onrust en verval in, het maakt ook een einde aan de oude bestuurlijke verdeling in langues/tongen. Na de vestiging van het Grootmagistraat in Rome in 1834 volgt een grote reorganisatie en een opbloei van de Orde. Voortaan is deze niet alleen verdeeld in Grootprioraten, maar ook in nationale Associaties, met als eerste die in Duitsland (Westfalen), opgericht in 1859. Aanleiding hiervoor is een initiatief van koning Frederik Wilhelm IV van Pruisen. Deze besluit in 1852 tot de heroprichting van de oude Balije Brandenburg als onafhankelijke evangelische Johanniter Orde. De nieuwe ‘Herrenmeister’, een broer van de koning, brengt het Grootmagistraat in Rome hiervan op de hoogte. Dit beweegt August Freiherr von Haxthausen het oude Grootprioraat Heitersheim weer tot leven te wekken. Daarmee is hij grondlegger van de heropleving van de Orde van Malta. Kort daarna, tijdens de Deens – Duitse oorlog van 1864, bieden de Duitse (Westfaalse en Silezische) afdelingen van de Orde samen met de evangelische Johanniters hospitaaldiensten aan. De organisatie van de Maltezers bestaat uit vrijwilligers uit kloosters; voor hun geestelijke bijstand en die aan de gewonden worden priesters ingeschakeld. Vrijwilligershulp in oorlogstijd staat nog in de kinderschoenen en het Rode Kruis is in feite nog in oprichting.  

Na Duitsland vormen zich ook in Engeland (1875), Italië (1877) Spanje (1885), Frankrijk (1891) en Portugal (1899) nationale Associaties. Alle zijn opgericht met toestemming van het Grootmagistraat en hebben de vorm van verenigingen. In 1911 volgt Nederland. Later volgen nog andere landen, waaronder België.

Met Rome als bestuurscentrum blijft het karakter van regering en bestuur van de Orde lange tijd zeer Italiaans georiënteerd. In de loop van de twintigste eeuw ziet het Grootmagistraat de noodzaak van een internationaler karakter hiervan in en neemt daartoe maatregelen.

Mede door de oprichting van tal van nationale Associaties is de Orde compleet van karakter veranderd. Na het militaire overwicht treden vooral liefdadigheid en ziekenzorg op de voorgrond en ook de ledensamenstelling ziet er geheel anders uit. Tot begin negentiende eeuw bestaat de Orde uitsluitend uit geprofeste ridders (die een eeuwige gelofte van armoede, zuiverheid en gehoorzaamheid hebben afgelegd). Allengs komt het zwaartepunt te liggen bij adellijke lekenridders in een nieuwe categorie: de ere- en devotieridders. In de nieuwe nationale afdelingen behoren die aanvankelijk niet echt tot de Orde, maar dat verandert enerzijds wegens gebrek aan geprofeste ridders en anderzijds omdat de nieuwe categorie steeds meer drager van de Orde is. De statuten van 1921 en opnieuw die van 1936 vermelden de ere- en devotieridders dan ook expliciet als Ordeleden en de nationale afdelingen als integrerend onderdeel van de Orde.

Als internationaal criterium voor lidmaatschap geldt aanvankelijk dat elk nieuw lid ten minste zestien adellijke kwartieren in zijn familie moet kunnen aantonen. Wel zijn daarop vanwege bepaalde omstandigheden uitzonderingen mogelijk en inmiddels wordt dit criterium nergens meer toegepast. Eeuwenlang geldt het lidmaatschap uitsluiten voor mannen, pas vroeg in de twintigste eeuw kunnen ook adellijke dames lid worden. Niet elk land voert dit echter direct in. Eind jaren veertig bepaalt de Vorst-Grootmeester dat het lidmaatschap ook voor bepaalde niet-adellijke personen openstaat. Deze laatsten vallen in categorie magistrale gratie. Met de invoering hiervan heeft elk land zijn eigen tempo. Ook hanteren de individuele afdelingen hun eigen – veelal soepeler – toelatingseisen voor de diverse categorieën.